]
شيوه هاي آجر كاري
هنر چيدن آجر نما را در بناها به منظور عرضهٔ نماهاي تزئيني متناسب با شكل و هيئت كلي بنا را آجر كاري مي‌نامند. معماران ايراني كوشيده‌اند تا با كاربرد گسترده آجر نما در گونه‌هاي مختلف تزئيني حالت ارگانيك اين ماده را در ارتباط با شكل بنا حفظ كنند. معماران ايراني (با توجه به آثار به جاي مانده) از سدهٔ چهارم هجري به بعد در زمينهٔ آجر كاري، شيوه‌هاي گوناگوني را آزموده‌اند.
زنجاب كردن
هنگامي كه آجر از كوره بيرون مي‌آيد؛ خشك است؛ و آب ملات را مي‌كشد و ملات را دچار مشكل مي‌كند، به همين دليل آجر را به مدت نيم ساعت داخل بشكه‌هاي آب مي‌اندازند تا سيراب شود و به ملات آسيب نرساند، كه به اين عمل زنجاب كردن، مي‌گويند؛ بنابراين زنجاب كردن را نبايد با آبساب كردن اشتباه گرفت)
قواره بري
شيوه‌اي است كه به طور معمول در چوب مورد استفاده قرار مي‌گيرد؛ ولي در كار تزئينات آجري در سطح‌هاي بسيار محدود نيز با آن برخورد داريم. قواره بري در واقع يكي از شيوه‌هاي آجر تراش است كه در آن به جاي نقش شكسته، نقش گردان يا قطعه‌هاي منحني به كار برده مي‌شود. مورد استفادهٔ آن به طور عمده در قاب‌هاي تزئيني نماي بنا است كه پيش از عهد قاجار بيشتر به صورت پولكي و سينه كبكي بوده و يك طرح پيوسته و يكنواختي را عرضه مي‌كند.
رواج قواره بري با طرح و نقش‌هاي مختلف مربوط به دوران قاجار است كه تا اويل دوران پهلوي هم ادامه داشته است؛ و هنوز نمونه‌هاي جالب آن را در شيراز مي‌توان ديد.
رگ چيني
به آجر كاري با تركيب آجرهاي يك رنگ و ايجاد طرح و نقش‌هاي مختلف در سطحي صاف، رگ چيني مي‌گويند. طرح‌هاي متنوع، به چگونگي قرار گرفتن آجر در نما بستگي دارند.
راسته: آجري كه از پهلو و درازا در نما كار شده است.
كَله: آجري كه سر يا عرض آن به صورت افقي يا عمودي در نما كار شده است.
قد نما: آجري كه از پهلو و درازا به طور عمودي در نما كار شده است.
خواب نما: به صورت افقي در كف كار شود و تمامي سطح آن ديده شود.
لاريز: آجري كه رج آجرها حالت پله‌اي را نشان دهد.
لابند مرتب: آجري كه يك در ميان، كله و راسته كار شود.
نيما نيم: معمولي‌ترين شيوه آجر كاري است. تمامي رديف آجر راسته به كار مي‌رود؛ به گونه‌اي كه بند كشي‌هاي رگ عمودي بالا درست در وسط آجرهاي رگ پايين قرار مي‌گيرند. طرح‌هاي متنوع و مشهور ديگر: كله راسته –خفته راسته- بافت حصيري- جناغي- شطرنجي – (نوين نما ارائه دهنده انواع آجر نما،آجر سفال،آجر لعابدار)
گل اندازي
در موقع رگ چين كردن؛ آن را چنان مي‌چينند كه از تركيب آن‌ها گلهاي مختلف هفت رگي و پنج رگي و… بدست آيد. نمونه‌هاي خوب اين شيوه را در اِزاره‌هاي خانه‌هاي يزد شاهد هستيم. مشهورترين گل اندازي به نام شش بند شيرازي» معروف است كه با چيدن پنج رگ آجر كه شش بند دارد» نقشي زيبا در مايه‌هاي هندسي به وجود مي‌آورند. اين گونه طرح‌ها گاه هم رو» يا صاف چيده مي‌شوند يا هشت و گير» يا برجسته و فرورفته هستند.
نمونه‌هاي خوب آن را در مسجد جامع يزد شاهد هستيم. گاهي آجر نما لعابي و كاشي پيش بر با هم مخلوط مي‌شدند و گل انداز كاشي در متن نما آجري چون نگين مي‌درخشيد. بهترين نمونهٔ گل انداز در برج اخنجان خراسان و برج رادكان خراسان مي‌بينيم.
گره سازي
يكي از شيوه‌هاي بسيار ظريف و پركار آجركاري است؛ كه به كمك قطعه‌هاي مختلف آجرهاي بريده و تيشه داري شده در اندازه‌هاي گوناگون انجام مي‌شود. طرح‌هاي گره در مايهٔ نقش‌هاي هندسي ساده چون مثلث لوزي مربع مستطيل و ذوزنقه و تركيب آن‌ها با يكديگر و ايجاد چند ضلعي‌ها ستاره شكل‌ها و غيره است. نمونه‌هاي خوب آن را در دوران سامانيان و آل بويه مي‌بينيم.( آجر سفال در اصفهان )
در بناهايي همچون مسجد گوهرشاد، بناي گور امير در سمرقند و نيز در مسجد جامع ورامين از دورهٔ ايلخاني شاهد اين نمونه از آجر كاري هستيم. گاهي گل انداز و گره سازي با هم تركيب شده و طرح زيبايي بوجود مي‌آورد. آرامگاه اميراسماعيل ساماني (مربوط به قرن سوم هجري كه معماري آن ادامهٔ معماري پيش از اسلام ايران است) نمونه‌اي از اين شيوه است.( آجر نما در اصفهان )
آجركاري تزئيني (مهري)
كار تزيين نماي بنا با آجر نقش دار برجسته مهري، از دوران ايلخاني سابقه دارد. در اين شيوه آجرهاي مربع و مستطيل لوزي چليپا و ديگر گونه‌ها با نقش‌هاي مختلف برجسته، همراه با قطعه‌هايي چون لچكي، قوسها، حاشيه‌ها، رخ بامها و زير خورشيدي‌ها روي جرزها ميان دو طبقهٔ بنا كه داراي آجرهاي مهري هستند؛ جلوه‌اي دلپسند را ايجاد مي‌كنند. اين شيوه در دوران قاجار در برخي شهرها چون يزد، كاشان، شيراز و تهران رواج فراوان يافت.
در آثار يزد، اين آجرها در چهار گروه قرار مي‌گيرند:
كار برد تك آجر با نقش كامل در وسط آجدارهاي ساده.
مجموعهٔ چهار آجر در كنار هم كه يك نقش كامل را بوجود مي‌آورند.
حاشيه‌اي از آجرهاي پي درپي نقش دار.
قاب‌سازي‌هاي بزرگ بر روي بدنه‌هاي وسيع به كمك آجرهاي نقش دار كه هريك، بخشي از طرح بزرگ را تكميل مي‌كنند.
آجر كاري رنگي يا گره سازي رنگي
در اين شيوه با آجرهايي با رنگ‌هاي مختلف و به شيوه مسطح، طرح‌هاي گوناگون ايجاد مي‌كنند. كاربرد آجرهاي رنگي در نماي بنا، به دورهٔ ايلخانيان برمي‌گردد. طوماري از اين شيوهٔ آجر كاري مربوط به حدود ۱۲۰ سال پيش در دست است كه در آن طرح‌هاي فراواني در مايهٔ نقش‌هاي هندسي و خط بنايي عرضه شده است.
خوون چيني
اين شيوه گونهٔ خاصي از آجر كاري در مايهٔ خفته فرورفته و گره چيني ست كه در شوشتر و دزفول رواج فراوان داشته است. به ياري اين شيوه امكان بهره جستن از گودي‌هاي سا يه دار و در نتيجه كاستن از ميزان حرارت به داخل بنا فراهم شده است. اساس عمدهٔ نقش‌هاي خوون چيني بر نگارهٔ چليپا استوار بوده كه در تركيبهاي مختلف از شكل گرفتن پره‌هاي گل‌برگ گونه چليپا حول يك مركز حاصل شده است. اغلب مركز يك نقش كه چشم گيرترين قسمت نقش را تشكيل مي‌دهد؛ با كلمه‌هايي چون الله –محمد و علي درمايهٔ خط بنايي زينت يافته است.
فخرومدين
در اين كار آجرها به صورت مشبك چيده مي‌شود.
هشت و گير
در اين شيوه، آجر چيني از حالت صاف و مسطح خارج گرديده و به صورت برجسته و فرورفته طرح‌هايي بوجود مي‌آورد كه با ايجاد سايه روشن جلوهٔ خاصي به بنا مي‌بخشد. (كلمهٔ هشت به معني بسيار برجسته و گير به معني فرورفته است) معروف‌ترين نوع آن هشت و گير شيرازي است كه فرورفتگي و برجستگي در هر شش بند و پنج رگ تكميل و مجدداً تكرار مي‌شود. اين آجر چيني به شش بند شيرازي نيز معروف است.
آبشاري
اين طرح در گچبري نيز وجود دارد. در آجر چيني زوايا قائمه‌اند ولي در گچبري ممكن است زوايا به صورت منحني در آيند.
باد بزني
در اين روش، نما را به مربعاتي تقسيم كرده و در هر مربع يك آجر به صورت افقي و آجر ديگر به صورت عمودي چيده مي‌شود.
معقلي (مخلوط كاشي و آجر)
نوعي آجركاري است كه در آن مخلوط آجر و كاشي به كار رفته است؛ كه نمونهٔ آن در مقبرهٔ خواجه اتابك در كرمان به چشم مي‌خورد. اما شايد زيباترين و شاخص‌ترين كار آجر و كاشي اثر نفيسي است كه در سنگان خراسان در راه جام به زوزن ديده مي‌شود.
برج خرقان
برج‌هاي خرقان دو برج هشت گوش به شكل مقبره‌اي هستند كه در غرب ايران قرار دارند. اين دو برج به فاصلهٔ سي متر از هم قرار گرفته‌اند و از بناهاي دورهٔ سلجوقي هستند. در هر گوشه از گوشه‌هاي هشت ضلعي، نقوش خاصي از آجر كاري وجود دارند كه با ملات‌هاي مختلف تزئين شده‌اند.
برج اول توسط معمار محمد بن مكي آل زنجاني به سال ۴۶۰ ﮬ. ق برابر با سال ۶۸–۱۰۶۷ميلادي و برج دوم توسط معمار ابو علي مكي آل زنجاني به سال ۴۸۶ﮬ. ق برابر با سال ۹۴–۱۰۹۳ ميلادي ساخته شده است. در آجر كاري‌هاي اين دو برج حدود هفتاد نوع آجر كاري استفاده شده است. آجرها به طور ساده بوده ولي از لحاظ نقوش بسيار زيبا هستند. آجرها در اين دو برج به دو صورت آجرتراش و آجر پيش بر بكار رفته‌اند.
كبود گنبد
كبود گنبد از بناهاي اواخر دورهٔ سلجوقي بوده كه در مراغه واقع است؛ برخي تاريخ ساخت بنا را سال۵۹۳ ﮬ. ق و بعضي ديگر سال ۵۸۲و۶۸۶ مي‌دانند. پنج ضلعي منظم يا پنج كنج
آجر ,كه ,كار ,نما ,شيوه ,كاري ,آجر كاري ,است كه ,كه در ,به صورت ,شده است ,مايهٔ نقش‌هاي هندسي
درباره این سایت